Uprkos preporukama za pridruživanje koje je davala najmanjoj bivšoj jugoslovenskoj republici u minulom periodu, Evropska Unija Crnu Goru vidi kao glavno švercersko područje u regionu, sa "epicentrom" u Baru, gdje se decenijama već, veoma uhodano "valjaju" ogromne količine droge i cigareta.
Podgorički "Dan" donio je prilog o inetnziviranom švercu cigareta preko Luke Bar, uz citiranje izvještaja Balkanske istraživačke novinarske mreže (BIRN) i Arapskog centra za istraživačko novinarstvo (ARIJ).
Tamo se navodi da šverceri cigareta ponovo nalaze utočište u Crnoj Gori.
Budući da se kroz Crnu Goru preko „nevidljivih” brodova, paravanskih kompanija i lažnih papira u EU prenose ogromne količine falsifikovanih cigareta, ona se, kao i tokom devedesetih godina prošlog vijeka, opet našla u središtu mreže krijumčarenja duvana, pokazalo je istraživanje BIRN-a i ARIJ-a.
Kako su naglasili u tekstu, u rano jutro 16. marta 2015. godine ribarski brod „Zahra” usidrio se nekoliko metara dalje od stjenovitog, izolovanog dijela Mesara zaliva, na južnoj obali grčkog ostrva Krit. Kako se napominje, brod „Zahra” plovio je pod zastavom afričke ostrvske nacije Sao Tome i Prinsipe. Posada je bila iz Ukrajine, a tovar – 34 miliona cigareta – najvjerovatnije je proizveden u BiH i Grčkoj za kompanije sa sjedištem na Kosovu i Metohiji, a sve u cilju prodaje liberijskim ofšor firmama sa sjedištem u crnogorskoj luci Bar.Konačno odredište robe zvanično je bila Libija. Ali ovu robu je zapravo na obali Krita čekao konvoj kamiona spreman da primi cigarete i da ih dalje razvozi u EU.
"Korišćenjem otpremnica, procurjelih mejlova i policijskih izvještaja, Balkanska istraživačka mreža – BIRN otkriva da je oko 840 miliona takozvanih „jeftinih, bijelih cigareta” izvezeno iz Crne Gore zahvaljujući ofšor firmama koje koriste slične putanje i često iste „nevidljive” ribarske brodove ili male teretne brodove koji plove Mediteranom bez registrovanja položaja. Većina pošiljki navodi Libiju kao svoje konačno odredište, ali se navode i Egipat, Sjeverni Kipar i Liban. U stvari, „jeftine bijele cigarete” su legalna imitacija dobro poznatih brendova – cigarete se, dakle, proizvode legalno u jednoj zemlji, potom švercuju i prodaju na drugom mjestu. Ovo je najbrže rastući sektor nedozvoljene trgovine duvanom u EU"– navode BIRN i ARIJ.
BIRN je, kako se napominje, identifikovao barem 17, moguće čak i 20, sumnjivih pošiljki iz Bara od 2014. godine do danas.
"Evropska kancelarija za borbu protiv prevara OLAF, koja istražuje ovu trgovinu, ustanovila je da je sedam pošiljki zaplijenjeno zbog šverca, a da su još tri označene kao sumnjive. Preostalih sedam do deset imaju dosta slične karakteristike kao ove koje istražuje policija. Manje od polovine „jeftinih bijelih cigareta” je oduzeto. Ostatak je, ako je uspješno prošvercovan u EU, donio profit od oko 52 miliona evra za one koji prodaju ovu robu na crnom tržištu – i gubitak od oko 153 miliona eura za poreske obveznike u EU, na osnovu trenutne visine akcize na cigarete u Ujedinjenom Kraljevstvu (u kome je ova akciza najveća)" – navedeno je u tekstu BIRN i ARIJ.
U najnovijem izvještaju Evropske unije o napretku Crne Gore ka ispunjenju kriterijuma za eventualno pristupanje, Evropska komisija opisuje Luku Bar kao „platformu za šverc falsifikovanih cigareta u EU koja uključuje nelegalno proizvedene i nelegalno preprodavane cigarete”. Provjere Evropske unije su naizgled usporile protok „jeftinih bijelih cigareta” i OLAF ističe da od tada ima dobru saradnju sa vlastima u Podgorici, ali čini se da ofšor firme koje stoje iza svega ovoga nisu pretrpjele nikakve sankcije.
"Novi strahovi se javljaju zbog kreiranja slobodne zone u Crnoj Gori, koja bi omogućila novu fabriku za proizvodnju „jeftinih bijelih cigareta”. Zbog ovoga se ponovo sumnja u spremnost crnogorskog državnog vrha da iskorijeni organizovani kriminal i šverc cigareta koji je cvjetao tokom raspada socijalističke Jugoslavije, a sada se infiltrirao u Luku Bar" – smatraju BIRN i ARIJ.
Kako navode, nedjelovanje po ovom pitanju može imati posledice po 620.000 stanovnika Crne Gore, jer sve to komplikuje približavanje države EU.
Ali četiri firme povezane sa masovnim izvozom „jeftinih bijelih cigareta” iz Bara – Nju istern menadžment, Kosova tobako, Rejndž enterprajziz i korporacija Veleks Jurop – kao i fabrike koje posreduju, carinici i drugi u široj logističkoj operaciji nisu optuženi ni za kakve prekršaje niti ih čekaju bilo kakve sankcije. Zvaničnici iz OLAF-a tvrde da ofšor paravani otežavaju identifikovanje ljudi iza njih, ali novinari BIRN-a i ARIJ su otkrili važne tragove u vezi sa tri firme. Tako, na primjer, Nju istern menadžment ink je liberijska kompanija čije je vlasništvo misterija, čak i za ofšor standarde. Ova kompanija stoji iza pošiljke na „Zahri”, koju je obalska straža zaplijenila u martu 2015. godine – pišu BIRN i ARIJ.
Prema izvještaju EU, kako se tvrdi, podaci iz zemalja članica za 2013. godinu otkrili su da su osam od deset zaplijenjenih brendova cigareta nosili „jeftine bijele cigarete”.
– Od preko milijardu cigareta zaplijenjenih uz pomoć OLAF-a tokom prethodne dvije godine preko 90 odsto su bile brendovi „jeftinih bijelih” – navodi se u izvještaju.
Fantomski brodovi na Mediteranu
BIRN ukazuje da se brodovi koji prevoze cigarete iz Crne Gore poput utvara kreću Mediteranom sa isključenim uređajima za praćenje, a često su i u jedva plovnom stanju.
"Ribarski brod „Zahra”, na kome je bilo 34 miliona cigareta, bio je u toliko lošem stanju kada ga je grčka obalska straža zaplijenila u martu 2015. godine da su njegove fotografije na popularnim sajtovima za praćenje brodova zavedene pod „olupine i relikvije”. Na papiru, ovo je najmanje peto putovanje ovog broda iz Crne Gore u Libiju. Šest ukrajinskih mornara koji su tom prilikom uhapšeni kasnije su osuđeni zbog pokušaja krijumčarenja cigareta u Evropsku uniju preko Grčke" – piše u tekstu.
Ovo je jedan od devet brodova, odnosno jedna od 18 isporuka, za koje je Balkanska istraživačka mreža utvrdila da su korišćeni za transport „jeftinih bijelih cigareta” iz crnogorske luke Bar od 2014. godine. Ova krijumčarska mreža je pod istragom Evropske kancelarije za borbu protiv prevara, OLAF.
Stare brodove koriste za nelegalnu trgovinu
Kako navode BIRN I ARIJ, četiri od devet brodova identifikovanih od BIRN-a su registrovani kao ribarski brodovi, što je još jedan od indikatora, kako kažu u Evropskoj kancelariji za borbu protiv korupcije, da se oni koriste za švercovanje.
Tako je RS-300 broj 97 ribarski brod napravljen 1977. godine, najvjerovatnije u istom ruskom brodogradilištu kao i „Zahra”. On je iz Bara odvučen u luku na Kritu u novembru 2016. godine nakon mehaničkog oštećenja. Ovo su česte pojave kod ovih brodova – često im je potrebno sređivanje ili ne mogu da prođu sigurnosnu inspekciju.
„Vinterfel”, brod iz 1969. godine, zadržan je 2013. godine jer je inspekcija konstatovala da nije bezbjedan i ima loše uslove za plovidbu. Najgori uslovi zapaženi su na brodu „Jong Gi”, koji plovi pod zastavom Sijera Leonea i obavio je nekoliko pošiljki cigareta iz Crne Gore. Brod je zadržan, ali je nakon dosta prepravki i pod novi imenom – „Simon” mogao da zaplovi. Samo godinu dana kasnije, u oktobru 2016. godine, zaplijenila ga je grčka obalska straža na relaciji Crna Gora – Sjeverni Kipar. Sumnja se da je korišćen za šverc duvana – navodi se u tekstu.
