PIŠE: Jovan Plamenac
NVO „Centar za demokratsku tranziciju“ u oktobru prošle godine, kako su naglasili, „prije početka zvanične javne rasprave“ o novom tekstu Zakona o popisu stanovništva, domaćinstava i stanova, pokreno je inicijativu „da se prilikom sprovođenja narednog popisa odbaci praksa prikupljanja podataka o etničkoj (nacionalnoj) i religijskoj (ne)pripadnosti kao i jeziku kojim građanke/ni, koji su po metodologiji subjekti popisa, govore. Prethodna praksa nije bili nelegitimna, kaže se u inicijativi, ali je anahrona.
„Ova inicijativa je u potpunosti u skladu sa budućim EU obavezama Crne Gore koje podrazumijevaju da se popisi sprovode registraciono, bez izjašnjavanja građana, jer je dosadašnji konvencionalni način prikupljanja i obrade podataka prevaziđen, zastario i manje pouzdan“, piše u njenom obrazloženju.
„Evropsko zakonodavstvo o popisu ne uključuje jezik, vjersku i etničku pripadnost kao obavezne kategorije“, krajem oktobra je izjavila portparolka Evropske komisije Ana Pisonero.
„Nastavak dosadašnjih praksi značio bi i nastavak politike razaranja društvenog bića Crne Gore na vjerske i nacionalne okvire i dodatno udaljavanje od principa građanske države“, kaže se u inicijativi „Centra za demokratsku tranziciju“.
Uporedo sa ovom inicijativom, na društvenim mrežama pojavio se „apel građana Crne Gore“ institucijama Evropske unije i SAD za odlaganje popisa stanovništva predviđenog naredne godine. „Na identitetsko opredeljenje građana ne smiju da utiču pojedinci, politika, vjerska zajednica ili centri moći izvan granica Crne Gore“, kaže se u ovom apelu.
Traženje odlaganja popisa stanovništva preraslo je, bezmalo, u svojevrsnu paniku novocrnogorskih nacionalista. Jedan od njih traži da se popis odloži na nekoliko godina, jer „može se desiti sve, da se smanji broj Crnogoraca i poveća broj Srba, kako bi se od Crne Gore napravila federacija naroda i pokušala napraviti druga srpska država na moru“.
Povodom inicijative NVO „Centar za demokratsku tranziciju“, politički analitičar Boško Vukićević za portal In4S ukazao je na stvaranje svojevrsne koalicije raznorodnih društvenih činilaca koje povezuje bojazan da rezultati narednog popisa stanovništva neće odgovarati njihovim željama:
„Dakle, raznoraznim kvazi-patriotskim organizacijama koje su aktivne na društvenim mrežama, kao i mnogim ispostavama bivše režimske partije, danas se pridružuju i neke nevladine organizacije i mediji, u pokušajima da se naredni popis stanovništva odloži, ili da se makar drastično modifikuju neke njegove suštinske karakteristike. Do nedavno održanih izbora svim tim strukturama naredni popis stanovništva je bio poželjan i dobrodošao, i sve su one predano radile na njegovoj realizaciji, u očekivanju njima poželjnih rezultata, ali se nakon pada vladajuće partije situacija drastično izmijenila.
(...) Ne sjećamo se sličnih reakcija datih entiteta u ranijim prilikama održavanja popisa stanovništva, tj. pod vlašću višedecenijske diktature, kada su mnogi ljudi bili pod nesnosnim pritiskom, prijetnjama i ucjenama da bi se na popisima izjašnjavali drugačije od onoga kako su željeli. Dakle, uvrnuta logika pokretača inicijativa o odlaganju ili izmjeni suštine popisa podrazumijeva da je pod diktaturom sloboda mišljenja i izražavanja veća nego u uslovima svrgnute kleptokratije i oslobođenog društva. Takav pristup problematici je, najblaže rečeno, apsurdan.“
Posljednji Zakon o popisu stanovništva, domaćinstava i stanova, iz 2011. godine, u članu 5 (Podaci o licima), pored ostalih, definisao je i prikupljanje podataka o „etničkoj pripadnosti, vjeroispovjesti i maternjem jeziku“ građana Crne Gore.
Izborni dan, 30. avgust, očito, bio je prekretnica u odnosu prema popisu stanovništva u Crnoj Gori. Zašto se to dogodilo, objašnjavaju geneza popisâ u Crnoj Gori i događaji koji su im prethodili.
Na popisu stanovništva u Knjaževini Crnoj Gori 1909. godine oko 95 odsto njenih žitelja izjasnilo se da govori srpskim jezikom. U to vrijeme to je značilo i da su Srbi. Ostalima je, uglavnom, maternji jezik bio albanski.
Tokom Drugog svjetskog rata, ideološki poduprti od Boljševika i strateški engleskim imperijalizmom, pod okriljem fašističkog okupatora, Titovi komunisti izveli su revoluciju i preuzeli vlast u Jugoslaviji. Već u jesen 1941. godine oni su, pa i u Crnoj Gori, otpočeli „drugu fazu revolucije“, odnosno otpočeli su borbu za vlast. Glavni neprijatelj im više nije bio okupator, nego ideološki protivnik, „domaća reakcija“, u koju su uvrstili sveštenstvo Srpske pravoslavne crkve.
U Drugom svjetskom ratu komunisti i fašisti, i neposredno po njegovom završetku samo komunisti, pobili su preko sto pravoslavnih sveštenika iz Crne Gore. U Bukulji, kod Aranđelovca, 1945. godine, ubili su i Mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija Lipovca. Isto tako surovo obračunali su se i sa ostalim ideološkim protivnicima, pa i sa onima koji samo nijesu pristali da budu njihovi sljedbenici.
I, već na popisu stanovništva Crne Gore 1948. godine, broj Srba smanjuje se na 1,78 odsto, i biva ih manje od Hrvata (1,80 odsto) i posebno manje od Albanaca (5,15 odsto). Na tom popisu, prvi put, pojavljuje se nova nacija, koje nije bilo na ranijim popisima u Crnoj Gori – crnogorska. Na tom popisu etničkim Crnogorcima izjasnilo se 90,67 odsto stanovnika Crne Gore.
Ova nacija prvi put je pomenuta na Trećem kongresu Komunističke partije Jugoslavije u Beču 1926. godine, i to indirektno, kao nesrpska.
U agresivnoj ideološkoj pripremi za ovaj popis, u novonastalom stanju u zemlji, s reputacijom krvavog pobjednika, Crnogorcima koji su bili duboko vezani za svoju tradiciju, koji su se držali svojih predaka kao drvo svoga korijena, proklamovano je i nametnuto novo pravilo: nijesi ono što jesi, nego si ono kako se osjećaš, s tim što je ljudima „objašnjeno“ da nacionalno treba da se izjašnjavaju kao Crnogorci zato što žive u Crnoj Gori.
Komunističkim ideolozima bilo je jasno da Crnogorce mogu nacionalno preumiti jedino ako ih duhovno odvoje od njihovih predaka, ako ih ostave samo u krvnoj vezi sa njima.
Crkva je bogočovječanska institucija, nadnacionalna. Ali, Crnogorcima, vjekovima pritisnutim islamom koji je donio turski porobljivač, i rimokatolicizmom Mlečana i Austrijanaca, Crkva je bila temelj sopstva. Oni su se sve vrijeme neodvojivo borili za slobodu i Krst časni, za slobodu i svoju vjeru. Sloboda i vjera bili su im, bezmalo, sinonimi. Njihovi narodne vođe i vojskovođe bili su uglavnom pravoslavni sveštenici. U toj simbiozi slobode i vjere utvrđen je vrjednosni sistem po kojem su živjeli. To je bio hrišćanski, jevanđeljski vrjednosni sistem, koji je prenošen sa generacije na generaciju, vjekovima, kao stožer nacionalne pripadnosti korpusu srpskog naroda u kojem su se, čak, osjećali liderima, nerijetko tako i ponašali.
Stoga je shvatljivo zašto je nacionalnoj smutnji u Crnoj Gori nakon Drugog svjetskog rata prethodilo veliko stradanje Srpske pravoslavne crkve.
Ono malo sveštenika u Crnoj Gori koji su preživjeli komunistički pogrom u ratu i odmah nakon njega, ili su se odrekli svešteničke službe ili su službu nastavili u strahu za svoje živote i egzistenciju svojih porodica. Jedan broj njih, u tom strahu, direktno se priklonio komunističkim vlastima, prihvatajući njihovo poimanje nacije i ustrojstva Crkve.
Pri Predsjedništvu Crnogorske antifašističke skupštine narodnog oslobođenja krajem 1944. godine osnovana je Vjerska komisija, na čelu sa raspopom Đorđijem Kalezićem, koja je preuzela faktičku vlast u Mitropoliji Crnogorsko-primorskoj. Lažno optužen, mitropolit Arsenije Bradvarević robijao je od 1954. do 1958. godine u Centralnom zatvoru u Kotoru. Godine 1961. Udba je za Mitropolita crnogorsko-primorskog postavila Danila Dajkovića. Međutim, ovaj gorštak rodom iz Drušića u Riječkoj nahiji, ratnik u crnogorskoj vojsci u balkanskim i Prvom svjetskom ratu, u duhu svojih predaka i imajući straha od Boga, nije poklekao pred komunističkim nastojanjima da u potpunosti satru Pravoslavnu crkvu i srpski narod u Crnoj Gori. Jedine demonstracije u vrijeme vladavine Komunističke partije Crnom Gorom organizovane su na Cetinju upravo protiv njega. „Napredni“ đaci Cetinjske gimnazije demonstrirali su pred Cetinjskim manastirom zato što Mitropolit Danilo nipošto nije htio da pristane da se ruši crkva Svetog Petra Cetinjskog na Lovćenu i na njeno mjesti gradi Njegošev mauzolej.
Na naredna dva popisa stanovništva u Crnoj Gori broj onih koji su se izjasnili da su Srbi stagnirao je: 1953. godine bilo ih je 3,3 odsto, a 1961. 2,99 odsto. Broj onih koji su se izjasnili kao Crnogorci postepeno je opadao, jer na popisu 1953. godine uvedena je kategorija Jugosloveni, a 1961. još i Muslimani. I Jugosloveni i Muslimani na prethodnim posljeratnim popisima, u skladu sa stavom Komunističke partije, izjašnjavali su se kao Crnogorci.
Rušenje crkve Svetog Petra Cetinjskog na Lovćenu, avgusta 1972. godine, simbolična je kruna stradanja Pravoslavne crkve, ali i srpskog naroda u Crnoj Gori od komunista. (Kao što će i njena obnova biti materijalni pokazatelj da su ideološko bezbožje i srbofobija u Crnoj Gori utihli.)
Najava rušenja crkve na Lovćenu, da bi na njeno mjesto bio postavljen mauzolej, izazvala je žestoku osudu jugoslovenske, ali i evropske kulturne javnosti, koja je trajala nekoliko godina. Taj javni otpor bezumlju Brozovih komunista donekle je razbudio izvorni nacionalni osjećaj kod Crnogoraca, i njihov broj koji su se na popisu stanovništva 1971. godine izjasnili da su Srbi narastao je na 7,46 odsto. Broj nacionalnih Crnogoraca smanjio se na 67,15 odsto, jer je i broj onih koji su se izjasnili kao Muslimani narastao na 13,26 odsto.
Mitropolit Danilo, takođe, nikada nije htio da pristane ni na nastojanje komunističkih vlasti da Mitropoliju crnogorsko-primorsku odvoje od Srpske pravoslavne crkve, po modelu raskolničke Makedonske pravoslavne crkve. U njegovo vrijeme, usljed procesa rastakanja komunističke vlasti u Jugoslaviji, pa i u Crnoj Gori, koji je sve više uzimao maha, smanjen je pritisak na sveštenike. Ali komunistička ideološka strast bogoborstva i srboborstva nije prestala, pa je broj onih koji su se izjasnili da su Srbi na popisu stanovništva 1981. godine ponovo sveden na 3,32 odsto.
Nakon pada Berlinskog zida, 1989. godine, umjesto pada komunističkog režima i u Crnoj Gori uslijedila je njegova metamorfoza, ubrzano presvlačenje. Komunistički šinjel zamijenili su globalističkim odijelima, iz totalitarizma pretrčali su u demokratiju. Umjesto novog društvenog ustrojstava, dobili smo novu prevaru.
U toj naizgled razuzdanosti slobode, a u stvari pod strogim nadzorom komunističke Službe državne bezbjednosti koja nije dozvolila da joj društvena kretanja izmaknu kontroli, osnovane su političke partije koje su artikulisale nacionalističke potrebe dvije suprotstavljene grupacije Crnogoraca: onih koji su se držali svojih srpskih korijena i onih koji su se uklopili u doživljaj nacije u duhu komunističke ideologije. Političke partije koje su, u tom brzom razvoju događaja, nastajale mimo kontrole Službe državne bezbjednosti, cjepkane su trudom njenih ljudi u njima i uticaj političkih partija koje su preživjele njene intervencije minimiziran je.
Već na popisu stanovništva 1991. godine broj žitelja Crne Gore koji su se izjasnili da su Srbi bilo je 9,34 odsto, a broj onih koji su se izjasnili da su Crnogorci smanjen je na 61,86 odsto.
Na Petrovdan 1991. godine organizovan je napad kamenicama na Cetinjski manastir. Pola godine ranije, 17. januara, „Crnogorska pravoslavna crkva“ svoje postojanje, kao nevladina organizacija, prijavila je stanici milicije na Cetinju. Uz muk pravosudnih organa i policije, uslijedilo je otimanje crkava Mitropolije, uglavnom u Katunskoj nahiji, od strane onih koji su ideološki podržavali ovu Udbinu tvorevinu. Komunističke vlasti su se o svome jadu zabavile i njihove stege su bile oslabile. Narod je uveliko osjećao da ne pripada tom novocrnogorskom nacionalizmu koji je divljao pod zaštitom organa vlasti. I, na popisu stanovništa 2003. godine broj Srba u Crnoj Gori „porastao“ je na 31,99 odsto, a broj Crnogoraca smanjen je na 43.16 odsto.
„Porast“ broja Srba u Crnoj Gori bio je alarm aktuelnom režimu, koji je već bio čvrsto uspostavio vlast i svoju komunističku ideologiju ulio u globalističku, da nešto hitno preduzme u zaustavljanju tog procesa i njegovog okretanja u suprotni smjer. Uslijedili su: preimenovanje srpskog jezika u „crnogorski“, inženjering u istoriografiji, protjerivanje ćiriličnog pisma, politika zapošljavanja u javnoj sferi života koja rigidno favorizuje Crnogorce u odnosu na Srbe, bez obzira na stručnost...
Tako, na popisu stanovništva u Crnoj Gori 2011. godine broj onih koji su se izjasnili da su Srbi smanjen je na 28,73 odsto, a onih koji su se izjasnili da su Crnogorci porastao je na 44,98 odsto.
I pored snažne prisile na svim nivoima društva i u svim oblastima društvenog života da se smanji broj Srba u Crnoj Gori, nije postignut željeni rezultat i proces zamjene istorijskog srpskog sopstva Crnogoraca novim, crnogorskim, u suštini ideološkim, u posljednje vrijeme prerastao je u paničnu, reklo bi se sudbinsku intervenciju režima, izraženiju kako je isticalo vrijeme do popisa stanovništva 2021. godine. U toj intervenciji, glavnom preprekom režim je označio Srpsku pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori. Završni obračun sa njom, ideološki, naznačen je u novom političkom programu Demokratske partije socijalista (koja još uvijek vrši izvršnu vlast, i pored poraza na izborima 30. avgusta) i, pravno, usvajanjem Zakona o slobodi vjeroispovijesti ili uvjerenja i pravnom položaju vjerskih zajednica.
Demokratska partija socijalista na svom 8. kongresu, 30. novembra 2019. godine, založila se za obnovu Crnogorske pravoslavne crkve:
„Radićemo na obnovi Crnogorske pravoslavne crkve, kao neodvojivog dijela crnogorskog državnog i nacionalnog identiteta. Naša je dodatna obaveza snaženje crnogorskog nacionalnog identiteta, koji je najviše na udaru onih koji svojim paternalističkim pristupima i negacijom crnogorskog nacionalnog i kulturnog identiteta suštinski negiraju potrebu postojanja Crne Gore.“
Proces otimanje imovine Srpske pravoslavne crkve i progon njenog sveštenstva iz Crne Gore, pravno regulisani Zakonom o slobodi vjeroispovijesti ili uvjerenja i pravnom položaju vjerskih zajednica, bio je započet. Praćen je beskrupuloznim huškanjem na Srbe u Crnoj Gori, u režimskim medijima i za govornicama, pokazujući iznova da je sudbina Srpske pravoslavne crkve kroz svu njenu istoriju u tijesnoj vezi sa sudbinom srpskog naroda.
A onda je došao taj sudbonosni 30. avgust, koji je svima koji su bili potlačeni u Crnoj Gori za vrijeme vladavine režima Mila Đukanovića usadio nadu da i oni mogu imati budućnost dostojnu čovjeka. Prethodile su mu pravoslavne litije širom Crne Gore koje su potlačeni narod, žedan slobode i pravde, izvele na vidjelo. Režim i dobar dio ljudi koji ga je svojim glasovima na izborima održavao na vlasti, koji je svoje dostojanstvo trampio za mrve sa njegove trpeze, našli su se ugroženi izvjesnošću slobode. Naviklim na benefite svog poltronstva režimu, odlično se snalazeći u mraku korupcije, medijskih špekulacija i identitetskog prodavanja roga za svijeću, sloboda koja je tek počela da rudi oprljila im je oči i vrišteći počeli su da se grupišu u „komite“, „patriote“ i slično, da izlaze na ulice dok im mediji režima Mila Đukanovića nose barjake i šire jedra u koja, krijući se iza ćoška, iz sve snage duvaju oni koji su poraženi na posljednjim izborima. Izvjesna sloboda onih koje su tlačili, ponižavali, pa i živjeli na njihovim grbačama, ugrozila im je ugođaj glumca u lutkarskom pozorištu, njihovu sigurnost u kavezu. Pogledom na svijet stiješnjenim ideologijom, prvo komunističkom, pa potom globalističkom, u koju se komunistička ulila kao njena prirodna utoka, došli su u civilizacijski konflikt sa svojim precima, pa posljedično i sa Crnogorcima koji nijesu u tom konfliktu.
Tu provaliju između Crnogoraca koji su ostali u duhovnoj vezi sa svojim precima, i onih koji su tu vezu raskinuli, koju su raskopali komunisti odmah nakon Drugog svjetskog rata, uredno je, tri decenije, održavao režim Mila Đukanovića, brižno pazeći da se ne zatrpa. Sa jedne strane te provalije ostali su autohtoni Crnogorci, oni koji u duhu stoje na ramenima svojih predaka, koji znaju da su Srbi, a na drugoj strani su uzrasli novi Crnogorci, koji su sa svojim precima ostali jedino u krvnoj vezi, ideološki genetski modifikovani, koji neće da budu Srbi. Ta provalija je postala razdjelnica dvaju civilicacija: hrišćanske i antihrišćanske.
U obijesti globalističke ideologije, njenim poklonicima u Crnoj Gori nerazumljiva je mogućnost da njihovi susjedi, rođaci... koji se nijesu poveli za ideologijama, koji su opstali na hrišćanskim temeljima svoje ličnosti, mogu da dobiju poslovni angažman u skladu sa svojom stručnošću, da mogu da razvijaju svoj privatni posao, da dobiju priliku da javno iznesu svoje argumente, konačno da slobodno, bez pritisaka i ucjena iskažu svoju nacionalnu pripadnost. Otuda taj panični strah od popisa stanovništva u Crnoj Gori 2021. godine, strah od mogućnosti da onaj koji nije pod njihovom kontrolom iskaže svoj stav, svoju volju, svoje mišljenje, da slobodno kaže ko je.
U tom strahu je, vidimo, i ne samo novouspostavljena crnogorska politička opozicija, nego i nevladine organizacije koje pod barjakom demokratije nameću nedemokratske stavove, u skladu sa ideologijom kojoj služe. Kao taj „Centar za demokratsku tranziciju,“ na primjer.
