"Crna Gora kroz istorijska dokumenta"

Srpsko kulturno društvo “Slovo Ljubve”, sinoć je u Dvorcu kralja Nikole organizovalo promociju knjige Jovana Markuša „Crna Gora kroz istorijska dokumenta – narod, jezik, Crkva, država“ u izdanju Matice srpske-Društvo članova u Crnoj Gori.

Publici je predstavljen obimni izdavački poduhvat – još jedna kapitalna Markuševa studija – koja obuhvata vjerodostojne istorijske dokumente, zahvatajući najbitnije istorijske događaje, procese i fenomene crnogorskog trajanja.

O knjizi su govorili docent dr Dušan Krcunović, prof. dr Draga Bojović i protojerej-stavrofor Slobodan Zeković, a u ime Jovana Markuša, koji je zbog zdravstvenog stanja bio spriječen da prisustvuje promociji, pozdravne riječi pročitao je protojerej Nikola Radović.

„Zbirka raznih pojmova i njihovo tumačenje, u funkciji ideologije i dnevne politike, ne izazivaju nedoumice samo u našem narodu. Međutim, ni u jednom narodu i ni u jednom vremenu, nije bilo ovoliko zbrke i nihilizma oličenog u odricanju od sopstvenog identiteta. Već duže pristajemo na neodgovornost koja je prožela naš duh. Ta neodgovornost je narušila naš etos i doprinosi da laž postaje istina, a ćutanje na sve brojne falsifikate vrlina. Nije rijetkost da u porodici djeca od istih roditelja tvrde da pripadaju različitim narodnostima, navodno govore različitim jezicima  da nisu nikakav rod. Tumačenje istorijskih konstanti u duhu dnevnih potreba ideologije, čini da istina ustupa mjesto neistini, a nacionalno dostojanstvo i ponos, strahu od režima. Uostalom, osnovni pojmovi i izvorna dokumenta, ne mogu biti ono što neka ideologija i politika žele, nego ono što oni stvarno znače. Logički posmatrano, nije moguće da su braća i sestre rođenjem rod, a da poslije toga iz političkih razloga to prestaju da budu“, poručio je Markuš, prenosi Bar info.

Protojerej-stavrofor Slobodan Zeković je zahvalio Matici srpskoj – Društvu članova u Crnoj Gori, na pozivu da učestvuje u predstavljanju knjige “koja je dragocjeni biser u bogatoj izdavačkoj đelatnosti najstarije srpske kulturne institucije”.

“Društvo članova Matice srpske u Crnoj Gori je, danas, siguran sam, najproduktivniji ogranak ove institucije”, kazao je sveštenik Zeković, koji se zahvalio autoru knjige, Jovanu Markušu, na višedecenijskom predanom radu i borbi za očuvanje nacionalnog, kulturnog i duhovnog identiteta Crne Gore i Crnogoraca, koji je kroz vjekove bio utvrđen na čvrstim temeljima pravoslavne duhovnosti: čiji je čuvar bila i ostala svetosavska Srpska pravoslavna crkva, Kosovski zavjet i ideja srpskog nacionalnog jedinstva.

“Iako gospodin Markuš nije istoričar po profesiji, on se u posljednjih 30 godina otkriva kao istoričar srca i duše i svakoj istorijskoj temi kojom se bavio pristupa objektivno, po pravilima nauke i na temelju provjerenih i nespornih istorijskih dokumenata. Budući da je Jovan Markuš bio jedan od najbližih saradnika Mitropolita Amfilohija, o graditeljskim podvizima i obnovi crkava i manastira iz njegovog perioda, pisao je iz prve ruke, kao očevidac i učesnik tih događaja. Knjiga koja je pred nama je plod višegodišnjeg naučno istraživačkog rada. Kada vidimo o koliko bogatoj istorijskoj građi se radi, možemo reći da je to bio veliki posao za čitav tim ljudi, a kamoli za jednog čovjeka.

Pred nama je zbirka istorijskih dokumenata koju slobodno možemo nazvati ličnom kartom Crne Gore. Kroz bogatu istorijsku građu koja je ovdje prezentovana, postaje jasno kakav je u viševjekovnom kontinuitetu bio nacionalni, kulturni i duhovni identitet Crne Gore. Nažalost, svjedoci smo da se već više decenija, posebno od Drugog svjetskog rata, svim silama radilo na potiranju tog identiteta. Stoga ova knjiga predstavlja jednu moćnu branu prema toj poplavi medijskih i kvaziistorijskih manipulacija, poluistina i laži koje su nažalost ušle i u školske programe.”

Otac Slobodan Zeković je podsjetio na uvodno slovo knjige u kojoj njen autor, Jovan Markuš, kaže: “u pogledu narodnosti i vjere, moj brat može danas da se izjašnjava kako hoće, nezavisno od toga da li se tako osjeća, ili to radi iz nekih drugih razloga. Međutim, ni on, niti bilo ko drugi, nema pravo da našim precima osporava ono što su bili i kako su se osjećali. Naša je obaveza da se tome suprostavimo na kulturan način. To je naša dužnost prema našim precima i prema našem potomstvu“.

Kao sveštenik, Slobodan Zeković se govoreći o Markuševoj knjizi, osvrnuo na poglavlje o Crkvi i podsjetio na nastajanje hrišćanske Crkve na našim prostorima, kada su duž obale Jadrana, a kasnije i u unutrašnjosti, osnivane prve lokalne zajednice.

“O tome svjedoče i brojna arheološka nalazišta sa ostacima ranohrišćanskih bogomolja, poput one iz 4. vijeka na Velikom pijesku, pa ostataka crkve u Zaljevu i mnoge druge. Budući da se nalazimo na razmeđi Istoka i Zapada, ovdje su se prepletale i crkvene jurisdikcije Istočne i Zapadne crkve, odnosno Carigrada i Rima. Iako je 1054. došlo do raskola i odvajanja od jedne svete i apostolske Crkve, taj raskol na terenu nije zaživio tako brzo. Do toga je definitivno došlo nakon latinskog krstaškog pohoda na Carigrad i njegovog pustošenja 1204. godine. To vrijeme se poklapa sa početkom velikog misionarskog i svetiteljskog rada Svetog Save, prvog arhiepiskopa srpskog, koji je 1219. godine hirotonisan”, podsjetio je prota.

On je naveo da je među prvim eparhijama koje je osnovao Sveti Sava, bila i Zetska, današnja Mitropolija crnogorsko primorska, čije je sjedište bilo u manastiru Svetog Arhangela Mihaila na Miholjskoj Prevlaci: “Od tada, evo punih 800 godina, o pravoslavnim hrišćanima na ovim prostorima duhovno se staraju episkopi i mitropoliti , kao arhijereji ove eparhije, koja je bila i ostala neodvojivi dio Pećke patrijaršije, odnosno dio Srpske pravoslavne crkve”.

Potom je nabrojao dokumenta iz Markušove knjige, koji svjedoče o jedinstvu i povezanosti Mitropolije sa Pećkom patrijaršijom, poput povelje gospodara Zete Ivana Crnojevića, crkvenog kalendara štampanog u Crnojevića štampariji, gdje su među svetima upisani: Sveti Sava, Sveti Simeon Mirotočivi i kralj Stefan Dečanski. Tu su i vatikanska dokumenta iz 17. vijeka, iz kojih se jasno vidi da je Mitropolija crnogorsko primorska dio Pećke patrijaršije. U knjizi je i odlomak iz istorije o Crnoj Gori Mitropolita Vasilija Petrovića, gdje se on potpisuje kao smjerni mitropolit crnogorski skenderijski i primorski i egzarh trona srpskog, a pored sebe, navodi još dvanaest srpskih arhijereja”. Zeković je nabrojao i dokumenta iz vremena Svetog Petra Cetinjskog, Svetog Petra drugog Lovćenskog i kralja Nikole prvog Petrovića.

Po njegovim riječima “najteži period za Mitropoliju bilo je vrijeme Drugog svjetskog rata kada je nastradalo preko stotinu sveštenika”. Autor knjige prikazuje dva novinska teksta iz 1945. koji govore o posljednjem zvaničnim proslavama Badnjaka i dana Svetog Save u Crnoj Gori.

Poslije toga nastupa period surove ateističke propagande i progona Crkve, ne samo iz škola, nego i iz svih sfera društvenog života. Najteži momenat u novijoj crnogorskoj istoriji je bio rušenje zavjetne Njegoševe kapele na Lovćenu. To je jedan od najvećih udaraca na nacionalni i duhovni identitet Crne Gore. Kralj Nikola je 1913. na zahtjev Austrougarske da joj se ustupi Lovćen odgovorio: “Brdo Lovćen je Olimp srpski, spomenik podignut Božjom rukom, slobodi i njezinim braniteljima”. Zavod za zaštitu spomenika kulture Socijalističke Republike Crne Gore je proglasio spomenikom kulture crkvu Svetog Petra Cetinjskog, zajedno sa Njegoševom grobnicom. Međutim, isti Zavod 1969. proglašava neophodnost za rušenje tog spomenika. Ovim podatkom se i završava poglavlje Markuševe knjige posvećeno Crkvi”, naveo je protojerej-stavrofor Slobodan Zeković.

“Poslije ovog velikog stradanja i golgote, došli su dani spasenja, u vidu apostolskog truda Mitropolita Amfilohija, čiji je bliski saradnik bio i Jovan Markuš. Mitropolit se upokojio sa neispunjenom željom da se obnovi Lovćenska kapela, ali je zato naša obaveza da se oko toga svi potrudimo još veća, jer to više nije samo volja Njegoševa, već i zavjet našeg voljenog đeda”, zaključio je prota Zeković.

“Zbirka odabranih istorijskih dokumenata koju je priredio publicista Jovan Markuš, predstavlja kolektivnu legitimaciju srpskog naroda u Crnoj Gori, kojom se potvrđuje njen jezički, vjerski, državni i sveukupni civilizacijski identitet. Ovo monumentalno ddjelo je naš kolektivni identifikacioni dokument, tako bismo mogli da ga najkraće odredimo. Ono sadrži osnovne podatke izdvojene iz obimne istorijske građe koja svjedoči o pripadnosti patrijarhalne Crne Gore srpskom etnosu, kao najistaknutijoj konstanti koja je prožimala sve njene istorijske epohe. Prvorazredni istorijski izvori u Markuševoj knjizi organizovani su u 4 poglavlja. Izvore čine: školska svjedočanstva, školska literatura, statistički podaci, fotografije, a potom i izuzetno bogata kartografska kolekcija, kao i ilustrovani prilozi o državnim i vladarskim heraldičkim simbolima i obilježjima. Autor nas na taj način provodi kroz nekoliko velikih i slavnih epizoda naše istorije, uz snažno osjećanje da listamo vlastiti porodični album sa starim fotografijama bliskih sunarodnika, predaka i prisnih prijatelja. Sav materijal prezentovan je na zanimljiv i uzbudljiv, privlačan i odmah razumljiv način. Markuševo djelo je pravi mali arhiv koji zavređuje da bude obavezan dio svake kućne biblioteke”, kazao je docent dr Dušan Krcunović, izvjestio je Bar info.

“U uvodnom slovu autor ističe da je njegova knjiga doprinos duhovnoj i nacionalnoj obnovi kolektivne svijesti u Crnoj Gori. Tako svaćen zadatak potvrđuje da nacionalno samoodređenje, pored refleksivne, ima i jednu normativnu dimenziju. Drugim riječima, identitet podrazumijeva dimenziju samosvijesti o tome šta smo bili i šta jesmo, kao i projektivnu dimenziju onoga što želimo da budemo i što nam je dužnost da budemo, s obzirom na zajedničko kolektivno pamćenje i kolektivno nasljeđe. Konkretno govoreći, osnovni elementi te projektivne dimenzije identiteta, jesu sloboda i jedinstvo srpskog naroda.

Motivacija koja se nalazi u osnovi ovog do sada najambicioznijeg Markuševog poduhvata svima je poznata. Problem sa kojim se autor knjige nosi nije od juče, a nije ni samo naša lokalna specifičnost. Nema sumnje da živimo u postčinjeničom dobu, ili u eri postistine, jer je politika ugrozila nauku i njene rezultate. Nigdje nijedna ideologija nije dovela u pitanje kolektivnu svijest naroda o njegovom porijeklu, kao u Crnoj Gori”, kazao je Krcunović.

Prof. dr Draga Bojović je izlaganje započela tvrdnjom da je Markuševa knjiga “pravi talisman koji štiti dušu od štetnih uticaja laži. Ona predstavlja savremeni tip komunikacije sa čitaocem i posebna je iz više pravaca. Jedna od posebnosti knjige je što bi dokumenta na osnovu kojih je nastala, da su normalna vremena, trebalo da se nađu u muzejima. Ali, pošto ne živimo u takvom vremenu, njen značaj je izuzetan u smislu što su podaci i činjenice sačuvane u ovoj knjizi. Bog je Crnoj Gori dao čovjeka Jovana Markuša kojem je dokument glavno oružje, a kud će više od toga. To, čime se bavi autor ove knjige, nije njegova profesionalna, ali jeste životna orijentacija. Ovo je lična karta Crne Gore i na ćirilici i na latinici”, kazala je Bojović uz tvrdnju da je “jezički identitet uvijek primarniji od identiteta koji se stiče na osnovu države ili vjere”.