HIC RHODUS, HIC SALTA: Despot Stefan Lazarević Visoki

PRIREDIO: Igor Rems 

Stefan Lazarević Visoki (oko 1377–1427), despot srpski, sveti blaženi.
Spomen 19. jula

Rođen je oko 1377. godine, kao najstariji sin blagočestivih srpskih vladara, velikomučenika Lazara i svete Milice.

 Nakon što mu je otac pao u Kosovskoj bici, postao je knez srpski 1389. godine. U to vreme bio je primoran da se prizna kao vazal turskog sultana, ali je pokušao da ojača centralnu vlast i ujedini srpske zemlje.

 U nastojanju da se oslobodi turske zavisnosti, sklopio je savez sa ugarskim kraljem, od koga je dobio Beograd po cenu faktičkog priznanja mađarskog protektorata nad Srbijom. Stefan je Beograd učinio prestonicom svoje države.

 Godine 1402. stekao je nezavisnost od Turaka i počeo da nosi titulu despota koja mu je dodeljena u Carigradu (prim. autora). Od 1426. godine, Stefanova moć se proširila na Mukačevsko gospodstvo, gde je bio pokrovitelj hrišćanstva.

 Uspeo je da održava povoljne odnose i sa Turcima i sa Mađarima, dokazujući se kao vešt diplomata i ratnik. Uspeo je da spase zemlju od uništenja, pa čak i da proširi teritoriju svojih poseda na Savu i Dunav i do Jadranskog mora. Takođe je razvio privredu, posebno rudarstvo; pod njim se razvijala književnost i umetnost. Sveti despot se pokazao kao revnostan graditelj hramova – sagradio je manastire Manasiju, Ravanicu, Koporin, Veluće; crkvu u Beogradu. Postao je veliki dobrotvor porobljenih saplemenika, trošeći blagajnu na pomoć onima kojima je potrebna.

 Poštovao je uspomenu na svog svetog roditelja i srpske vojnike koji su poginuli u Kosovskoj bici.

Umro je 19. jula 1427. godine.

 Žitije svetog despota napisao je njegov savremenik, Konstantin Filozof, nakon čudesnog viđenja koje je imao: sam Stefan se javio i naredio Konstantinu da napiše ovo žitije. U spisima sastavljenim ubrzo nakon despotove smrti, on se već naziva svetiteljem; naziva se „blaženim i svetim“ u jednom srpskom rodoslovu napisanom oko 1597. godine i u drugom sastavljenom u drugoj polovini 17. veka. Krajem 16. veka, srpski monasi u prepisci sa papom Klimentom VIII ukazali su da se „telo svetog despota“ nalazi u manastiru Ravanica. Brojne slike svetog Stefana poznate su u starim srpskim crkvenim slikama, gde je prikazan sa oreolom i potpisom „sveti kralj“.

 Od 15. veka, poštovanje svetog Stefana proširilo se i na Rusiju, gde je naveden kao svetac u liturgijskim rukopisima. Od 17. veka pominje se među svecima u nekim češkim kalendarima. Neki istraživači umetnosti čak veruju da se njegova skulptura nalazi među ugarskim vladarima u rimokatoličkom manastiru Svete Bogorodice na Ptujskoj gori.

 Mitropolit beogradski Dimitrije, budući ozbiljan crkveni istoričar, predložio je Arhijerejskim saborima Kraljevine Srbije 1907. i 1912. godine da se ime despota Stefana Lazarevića zajednički uvrsti u diptih svetitelja. Kao glavni razlozi za to u to vreme naznačeni su njegov doprinos izgradnji novih crkava i razvoj književnosti.

Međutim, pitanje nije rešeno zbog Balkanskih ratova, a zatim i Prvog svetskog rata. Tek na vanrednom Arhijerejskom saboru u Peći 26–27. avgusta 1924. godine, pitanje je ponovo pokrenuo patrijarh srpski Dimitrije. Sabor nije postigao jednoglasnost: bilo je glasova za stvaranje komisije, više episkopa – mitropolit skopski Varnava (Rosić), episkopi bitoljski Josif (Cvijović), temišvarski Đorđe (Letić), vršački Ilarion (Radonić), raško-prizrenski Mihailo (Šiljak), žički Jefrem (Bojović) i bački Irinej (Ćirić) – izjasnili su se u prilog trezvenom i opreznom pristupu.

Konačno, patrijarh Dimitrije je, na bdeniju 19. jula 1927. godine (500 godina od smrti despota Stefana, prim. autora) proglasio despota Stefana svetiteljem, predloživši da Sabor uvrsti njegovo ime u diptih svetih. Istovremeno, patrijarh mu je napisao službu.

 Ovako Rusi vide Visokog Stefana

Viteški red Zmaja – despot Stefan Lazarević, prvi među jednakima :

 (O poziciji despota Stefana u viteškom redu)

 Izvod iz Žitija despota Stefana od Konstantina Filozofa: „…kad je utvrdio pravo prijateljstvo sa zapadnim (vladarima), kad je u grad po imenu Budim išao, gde su se sabrali zapadni kraljevi i druga gospoda kod kralja ugarskog, (koji je trebalo da ide) u Konstancu i Rim na krunisanje, despot Stefan je iznad svih i pred svima najsvetliji bio i više od drugih video se kao mesec među zvezdama, i iz daleka svako ga je (mogao) opaziti; svi njegovi saveti (behu) čvrsto na (svom) mestu…

 Ovaj (despot Stefan) imaše pravo da i blagorodnim kraljevima i slavnim vitezovima dodeljuje (viteška) odličja, tako da su se oni ponosili, (smatrajući da su iznad) kraljevih (vitezova), govoreći: ‘Meni despot dade viteški čin’“.

 Viteški red Zmaja formiran je 12. 12. 1408. godine, a osnovao ga je ugarski kralj, kasniji rimski car, Žigmund Luksemburški. Red je za zaštitnike izabrao svetog Đorđa i svetu Margaretu, a razlog osnivanja reda bio je zaštita hrišćanske Evrope i hrišćanskih vrednosti koje su bile ugrožene od mlade azijske civilizacije koja je imala nameru da agresivno nametne svoju veru i kulturu.

 Dvadeset četiri najdostojnija evropska viteza tog doba, ličnosti visokih moralnih principa, elita u najširem značenju tog pojma, bili su članovi prvog reda Zmaja. Počasno mesto prvog viteza prema osnivačkoj povelji, prvi među jednakima, bio je despot Stefan Lazarević, gospodar Srbije.

 Prvi članovi su bili: despot Stefan Lazarević, grof Herman Celjski, palatin Nikola Gorjanski, Janoš Tomaš, Stibor od Stiborice, Jakov od Sent-Laca, Jovan Morovićki, Filip Skolari, Nikola Sečenji, Karlo Krbavski, Janoš Olšan, Petar Levoj, Nikola Čaki, Pavle Besenji, Pavle Pečujski, Mihailo Nadeždi, Petar Perenji, Ivan Gorjanski i Imre Perenji kao sekretar, kancelar.

 Pored dvadeset četiri člana, izabrano je još vitezova koji bi u slučaju smrti nekog od vitezova mogli da stupe na njegovo mesto, ali tek pošto su prošli period probe od godinu dana.

 Kralj Žigmund Luksemburški je želeo da nebeski poredak preslika na zemlju, tako da je sve vezano za datum osnivanja reda Zmaja, do broja vitezova koji su ga činili, njih dvadeset četiri, bilo propraćeno hrišćanskim smislom i rečitom simbolikom.

 Simbol viteškog reda Zmaja bio je zmaj sa krstom na svojim leđima, repom obavijenim oko sopstvenog vrata, a čast da se nosi takvo obeležje na svojoj viteškoj opremi i zastavi bio je, i ostao, simbol najvećeg mogućeg gospodstva (dostojanstva).

 Interesantno je znati da je Visoki Stefan bio izuzetne visine, preko dva metra, i nepobediv na svim viteškim turnirima koji su u tom vremenu organizovani. Njegova iznenadna smrt bila je posledica pada sa konja (prim. autora).

Izvor: Zanimljiva istorija i geografija