Na današnji dan 1918. ostvaren je vjekovni san – ujedinjenje srpskih država Crne Gore i Srbije

PIŠE: Milenko Jovanović

Na današnji dan 1918. godine izglasana je odluka koja predstavlja jedan od najsudbonosnijih trenutaka u istoriji srpskog naroda – ujedinjenje dvije srpske države, Kraljevine Crne Gore i Kraljevine Srbije. Taj čin nije bio iznenadni istorijski preokret, niti improvizacija, već logičan završetak viševjekovne borbe za slobodu i nacionalno jedinstvo, zasnovan na punoj demokratskoj proceduri i neupitnoj narodnoj volji.

Velika narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori zasjedala je od 24. do 29. novembra 1918. godine u Podgorici, nakon što su organizovani izbori koji su bili u potpunosti u skladu sa standardima ondašnjeg parlamentarizma. Riječ je o činjenici koju potvrđuju i domaći i strani izvori: izbori su bili slobodni, sveopšti i izvedeni bez spornih pritisaka, što je potvrđeno i jednoglasnim usvajanjem odluka.

Ključni datum – 26. novembar 1918. – donio je tri istorijske odluke: ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom, stupanje zajednički u državu Srba, Hrvata i Slovenaca, te detronizovanje dinastije Petrovića-Njegoša. Sve to izglasano je jednoglasno, sa 165 glasova „za“ – što predstavlja najjasniji mogući dokaz pune legitimnosti i neprikosnovenosti narodne volje. Nikakve „dvije Crne Gore“, nikakve „dvije istine“, nikakvih „pola-pola“ – već jedinstvena politička svijest naroda.

Ta odluka nije bila samo politički akt, već istorijska kruna vjekovnog nacionalnog ideala. Srpski narod na prostoru Crne Gore, kao i u Srbiji, vodio je generacije ustanaka protiv Osmanskog carstva, prolazio kroz duga razdoblja stradanja i osvajao slobodu upravo radi ujedinjenja u jednu nacionalnu državu. Ujedinjenjem 1918. godine obnovljena je srednjovjekovna srpska državnost koja je u svojoj prirodnoj istorijskoj punoći obuhvatala i prostor Crne Gore.

Od posebne važnosti je istorijska činjenica koja se danas sistematski prećutkuje: u Crnoj Gori 1918. godine nije postojala posebna nacija Crnogorac. Nacionalni identitet nije bio predmet rasprava niti političkih podjela. Svi geografski Crnogorci smatrali su se Srbima – ne samo kao dio istog naroda, već kao njegov najelitniji sloj. Ta istina je toliko jasna da je ne osporavaju čak ni najradikalniji ideološki protivnici odluka Podgoričke skupštine, koji danas, kroz medije i obrazovni sistem, nastoje nametnuti reviziju istorijske svijesti.

Čak ni sukobi koji su izbili nakon ujedinjenja – uključujući i Božićnu pobunu – nisu bili nacionalni, već isključivo dinastički. Strane su se razlikovale po tome ko će biti na čelu države, a ne po pitanju da li država treba da postoji. Obje struje, i bjelaška i zelenaška, bile su za ujedinjenje, a zelenaška strana je samo smatrala da postupak treba da provede raniji saziv skupštine. Nikada, ni u jednom dokumentu, ni u jednom javnom stavu, nije dovedeno u pitanje srpstvo geografskih Crnogoraca.

Važan istorijski element jeste i pozicija tadašnjeg vladara: njegov otpor nije bio otpor ujedinjenju, već činjenici da na čelo zajedničke države nije došao on, već pripadnik druge dinastije. Želja da on bude krunisani vladar ujedinjene srpske države, a ne njegov unuk Aleksandar iz dinastije Karađorđevića, predstavlja ključ razumijevanja svih kasnijih zbivanja. Ona seže još u 60-te godine 19. vijeka, kada je već bio potpisan sporazum po kome se odrekao prestola u korist Srbije, i nastavlja se nakon smjene dinastija u Beogradu 1903. godine.

Širi geopolitički kontekst takođe je od presudne važnosti. Podgorička skupština odvijala se u trenutku kada su nestala četiri velika carstva – austrougarsko, njemačko, rusko i osmansko. Velike sile nisu dozvolile da opstane nijedna mala, ekonomski iscrpljena država koju bi morale finansijski da održavaju. U takvom poretku, ulazak u zajedničku državu bio je i istorijski neminovan i međunarodno podržan. Ne samo da ujedinjenje nije bilo spolja sprečeno – već je od najmoćnijih sila toga doba bilo ohrabreno.

Sve ovo predstavlja jasno dokumentovanu istorijsku činjenicu, a ne ideološku interpretaciju. Tvrdnje da je ujedinjenje bilo nasilno, nelegitimno ili protiv volje naroda pojavljuju se tek u posljednjih 30 godina, kao dio političkog projekta rastvaranja srpskog nacionalnog prostora. Taj narativ je sistemski unošen u škole, medije i kulturne institucije, sve sa ciljem da se iskrivi istina i stvori novi identitet na temeljima prekida sa istorijskom i tradicionalnom Crnom Gorom.

Kulminacija tog procesa dogodila se 2006. godine, kada je Crna Gora, pokradenim i duboko spornim referendumom, izašla iz zajednice sa Srbijom – i to bez volje većinskog naroda. Rezultat je dobijen minimalnom razlikom, uz direktan uticaj stranih struktura i podršku dugogodišnjeg režima koji je prihvatio ulogu lokalnog izvršioca najpogubnijeg ideološkog i nacionalnog inženjeringa na Balkanu. Režima Mila Đukanovića koji je za tri decenije izveo jednu od najekstremnijih političkih pretvorbi u modernoj istoriji: od glasnog barjaktara srpskog nacionalnog jedinstva do predvodnika radikalnog identitetskog eksperimenta i neumornog demontažera sopstvenog istorijskog nasljeđa.

Zato je danas, više nego ikada, neophodno da se istina o 1918. godini vrati u institucije, u nastavne programe, u javnu svijest i u nacionalno pamćenje. Ne da bismo živjeli u prošlosti, već da bismo budućnost gradili na istini, a ne na konstrukcijama; na istorijskom dostojanstvu, a ne na zaboravu; na volji naroda, a ne na tuđim interesima.

Podgorička skupština nije podjela – ona je simbol jedinstva. Podjele su nastale tek onda kada je započet projekat njenog brisanja.

Istorija je već dala svoj sud.

Vrijeme je da ga i društvo ponovo pročita.