HIC RHODUS, HIC SALTA: Danas je 670 godina od upokojenja Cara Dušana Silnog

PRIREĐUJE: Igor Rems

Na današnji dan pre 670 godina upokojio se u Gospoda Dušan Silni

Stefan Uroš IV Dušan Nemanjić (Dušan Nemanjić; oko 1308 ili mart1312 — Prizre n,20. decembar 1355), u narodnom predanju poznat kao Dušan Silni, bio je poslednji srednjovekovni srpski kralj i prvi srpski car iz dinastije Nemanjića. Imao je titulu kralja od 1331. do 1346. godine, a zatim je postao i prvi krunisani car srpske države,(avtokrator, grč.Αυτοκρ άτορας), kada ga je na Vaskrs 16. aprila 1346. godine krunisao prvi srpski patrijarh Joanikije II. Dušan je vladao nad novonastalim Srpskim carstvom više od 9 godina do svoje smrti 20. decembra 1355. godine. 

Vladar Srba i Grka

Već kao dječak naučiće da se u jedan pravac moraju usmjeriti moć i mudrost. Cilj mu je bio carigradski tron, carska kruna i magija koju je ona nosila više od hiljadu godina. Biće to cilj koga se neće odreći do samog kraja svog burnog života. 

Dušan Silni, smatran je za “najboljeg vojnika svoga vremena“. Bio je rođeni pobjednik, izuzetna ličnost srpske, ali i evropske istorije. Car i samodržac Srba i Grka, visok, prekrasnog izgleda i tjelesno vrlo lijepo građen. Bio je glasoviti vojskovođa i najmoćniji vladar tadašnje Evrope. Bio je žestokog karaktera, eruptivne prirode, ali je znao i da smireno ostvaruje svoje namjere. Umio je da bude surov, jer je takvo bilo doba u kojem je živio, i koje nije krasila sentimentalnost. Obrazovan, volio je luksuz, o čemu svjedoče zapisi mnogobrojnih dubrovačkih i mletačkih trgovaca. Držao je brojnu vojsku i onu najamničku, najbolju koja se tada mogla nabaviti u Evropi.

Dušan je rođen u Srbiji, međutim, njegovo stvarno mjesto rođenja je Carigrad, “zjenica hrišćanske vjere”, koji je u sjećanju mladog srpskog princa ostao upamćen kao grad nenadmašne ljepote, blistavih crkava, ušuškan u oblacima opojnog mirisa najboljeg puntskog tamjana, sazdan od mramora, zlata i duha. Ali, ti dani carigradskog progonstva bacili su olovno tešku sjenku na dječakovu dušu, očvrsnuvši mu karakter, ne skamenivši mu srce. U ovom gradu Dušan će prvi put, kao dijete, spoznati sebe, ali i svoj cilj, smisao života – osvajanje Carigrada, tog “ognjišta vaseljene”. Već kao dječak naučiće da se u jedan pravac snagom volje moraju usmjeriti moć i mudrost.

Prvi srpski car stupa na istorijsku pozornicu u bici na Velbuždu kada njegov otac Stefan Dečanski pobjeđuje bugarskog vladara Mihaila Šišmana. Bitka kod Velbužda bila je prekretnica, ne samo za Srbiju već i za ostale balkanske zemlje, posebno Bugarsku. Ta pobjeda nad Bugarima udarila je temelj srpskoj prevlasti na Balkanu. Bilo je to doba blistave najave velikog srpskog vladara potonjeg cara Dušana. Dušan je imao tek 23 godine, “visok i lijepog tijela, iznad mnogih ljudskih sinova, i strašan svojim neprijateljima”, stupio je snažno i odvažno na evropsku istorijsku pozornicu.

Dušan se oženio Jelenom, sestrom novog bugarskog vladara. Dušan je Jelenu veoma volio i poštovao. Bio je daleko ispred vremena i u odnosu prema ženi, carici Jeleni, koju je istinski uvažavao i čije je mišljenje cijenio, ne libeći se da to često i javno istakne. Nijedna srpska vladarka iz dinastije Nemanjića nije imala toliki uticaj na dvoru, niti je toliko isticana uz muža kao što je to bio slučaj sa caricom Jelenom. U poveljama koje je izdavao raznim manastirima, Dušan i kao kralj i kao car navodi da se sa Jelenom dogovara oko darivanja manastira. U tim poveljama Jelena se pominje kao “blagočastiva i hristoljubiva i previsoka kraljica”….

Dušan je, prije nego što se krunisao za cara, srpsku arhiepiskopiju digao u rang patrijaršije. Kralj Dušan je odlučio da starješina srpske crkve u njegovoj proširenoj državi postane patrijarh, jer se u to vrijeme postojanje cara nije moglo zamisliti bez postojanja patrijarha i snažnog autoriteta crkve koje bi krunisanju dalo adekvatno pokriće. Krunisanje Dušanovo bio je najvažniji događaj u srpskoj srednjevjekovnoj istoriji. Dušan je postao u ”Hrista Boga blagovjerni car”, a njegova žena Jelena “blagovjerna i hristoljubiva carica carstva i avgusta”.

Njihov sin Uroš dobija titulu kralja. U doba ekspanzije i širenja carstva on u Skoplju na praznik Vaznesenja Gospodnjeg 1349. godine, donosi svoj Zakonik, prvi i glavni dio kodeksa koji danas prepoznajemo pod imenom Dušanov zakonik. Pet godina kasnije ovaj Zakonik, koji je imao 135 članova, je dopunjen sa još 66 članova. Dušan nije bio vladar koji je sebe doživljavao kao “zakon koji diše”. Njegov Zakonik je jedno od najznamenitijih djela, ne samo srpskog zakonodavstva, već i čitave srpske kulture. Smatra se i svojevrsnim ustavom srednjevjekovne Srbije. Posebno je čuven član u kome se kaže da ne treba suditi u strahu od carstva: “Sve sudije da sude po zakonu, pravo, kako piše u Zakoniku, a ne da sude po strahu od cara”. Presude su morale da budu pisane u dva primjerka: jedan za sudiju, a drugi se davao onom ko je dobio parnicu. U poznoj vizantijskoj tradiciji ceremonijal carskog krunisanja završavao se biranjem kamena od koga će se izgraditi carev grob, što je simbolično trebalo da podsjeti novokrunisanog vladara da su vlast i zemaljski život prolazni.

Kao i njegovi slavni prethodnici i Dušan je odlučio da podigne svoju zadužbinu. Diže manastir Svetih Arhanđela, nedaleko od Prizrena – posvećen arhanđelima Mihailu, Gavrilu i Rafailu – koji je sebi namijenio za grobnicu.

Dušan je namjeravao da njegova bogomolja prevaziđe sve zadužbine prethodnika. Jedan ljetopisac je zapisao da “ne vjeruje da Dušanovoj zadužbini ima ravne pod Suncem”. Takođe, treba napomenuti da je car Dušan prvi strani vladar koji je vladao Atosom, Sveta Gora je bila u sastavu njegovog carstva. Car Dušan mogao je da promijeni čitavu istoriju Evrope da nije umro u 47.godini života, kada je bio na vrhuncu moći. Nije uspio da ostvari san, da osvoji Carigrad. U tome, kao i u mnogim drugim namjerama, spriječila ga je prerana smrt.

Dušan je umro pod nejasnim okolnostima 20. decembra 1355. godine, ali se ne zna gdje tačno. Njegova smrt je donijela “veliku žalost i plač srbskoj zemlji”. Carica Jelena je postala monahinja Jelisaveta. Naslijedio ga je sin Uroš koji će umrijeti 1371. godine, kada se i gasi loza Nemanjića.

Dušan je spadao među one izuzetne ličnosti koje su smatrale da samo vječnost može da im zapovijeda, a istorija sudi. Njemu je uzdizanje na carstvo bilo most za besmrtnost, za osvajanje Carigrada. Međutim, Vizantiju nije osvojio, ali besmrtnost jeste u pamćenju svog naroda, ostavši u njegovoj svijesti kao svetionik i nedostižan ideal.

Izvor: Svetigora