HIC RHODUS. HIC SALTA: O Slovacima još jednom

PRIREDIO: Igor Rems

Ko su Slovaci? Da li su autohton narod? Odakle su došli? Da li su Slovaci samo jedan od brojnih rukavaca srpskog naroda, kao najstarijeg na prostorima današnje Evrope? I da li je pojam „Sloveni“, koji je u VI i VII veku politički uveden od strane zapadnih zemalja (Svetog rimskog carstva i Vatikana), stvoren upravo zato da bi se smanjio i razbaštinio srpski rod?

Slovačka (slč. Slovensko), zvanično Slovačka Republika (Slovenská republika), država je u srednjoj Evropi. Graniči se sa Poljskom na severu, Ukrajinom na istoku, Mađarskom na jugu, Austrijom na zapadu i Češkom na severozapadu. Glavni i najveći grad je Bratislava. Zvanični jezik je slovački, a zvanična valuta evro.

Slovaci

Slovaci (Slováci) su zapadnoslovenski narod koji pretežno živi u Slovačkoj, gde čini oko 80,7% stanovništva. Većinom su katoličke veroispovesti, a manjim delom protestantske i pravoslavne. Govore slovačkim jezikom, koji spada u slovensku grupu indoevropske porodice jezika.

Ime Slovak izvedeno je od Slověninъ, množina Slověně — starog imena Slovena (Proglas, oko 863). Osnovna reč je sačuvana u svim slovačkim oblicima osim imenice muškog roda. Ženski oblik je Slovenka, pridev slovenský, jezik slovenčina, a država Slovensko. Prvi pisani oblik prideva slovenský pominje se 1294. godine (u izrazu ad parvam arborem nystra slowenski breza ubi est meta).

Prvobitni naziv Slovaka Slověninъ / Slověně zabeležen je u Presburškom latinsko-češkom rečniku (XIV vek), ali je pod uticajem češkog i poljskog oko 1400. promenjen u slovački. Prvi pisani pomen novog oblika na teritoriji današnje Slovačke potiče iz Bardejova (1444): Nicoulaus Cossibor hauptman, Nicolaus Czech et Slowak, stipendiarii supremi.

Slovaci su se kroz istoriju različito nazivali: Slovyenyn, Slowyenyny, Sclavus, Sclavi, Slavus, Slavi, Winde, Wende ili Wenden. Poslednja tri izraza su germanske varijacije imena „Vendi“, koje se koristilo za sve Slovene (čitaj: Srbe) koji su živeli u blizini germanskih naselja.

Područje današnje Slovačke bilo je naseljeno ljudima još pre poslednjeg ledenog doba. Arheološki nalazi iz gravetske kulture srednjeg paleolita svedoče o naseljenosti ovog prostora — posebno u zapadnoj Slovačkoj do Žiline, kao i u istočnoj Slovačkoj. Važni nalazi su travertinska neandertalska lobanja kod Ganovca (stara oko 100.000 godina) i čuvena Venera iz Moravana (stara oko 22.800 godina).

Prva poljoprivredna naselja javljaju se oko 5000. godine pre nove ere. Među kulturama tog doba izdvajaju se kultura linearne grnčarije, kultura Buk, lužička i puhovska kultura. Prvi pismeno zabeleženi stanovnici ovog područja bili su Kelti, koji su od V veka pre nove ere razvili snažnu kulturu i naselili današnju Slovačku. Sa njima je došao razvoj prerade gvožđa, grnčarije i tekstila.

Ranohrišćanski krst iz tvrđave Gerulata ukazuje na moguće postojanje hrišćanske zajednice već u II veku. U I veku nove ere Kelte su zamenili germanski Kvadi, a područje je postalo poprište rimsko-kvadskih ratova, što potvrđuje i rimski natpis u današnjem Trenčinu (Laugaričiju).

Oko 200. godine nove ere u istočnu Slovačku se naseljavaju Vandali. Od kraja IV do polovine V veka, prostor je bio pod hunskom dominacijom. Potom ga nasele Ostrogoti, pa Gepidi, a zatim Lombardi, koji se 568. godine sele u severnu Italiju.

Nemačka škola istorije tvrdi da su preci Slovaka stigli na ove prostore krajem V veka. Ipak, mnogi izvori potvrđuju da su još mnogo pre toga ovde živela lužička srpska plemena — Lužani ili Lužičani, koje su Nemci nazivali Vendi, Veneti, Vini ili Varvari. Ta plemena naseljavala su deo današnje Nemačke sve do Atlantskog okeana. Današnji Amsterdam nekada je nosio staro vendsko, odnosno srpsko ime — Svetograd.

Britanski izvori pak ukazuju da su Lužani živeli na prostorima današnje Nemačke milenijumima pre Hrista. Njihov prvi politički entitet bilo je Samovo carstvo (VII vek). U VIII veku bili su pod Avarima, a početkom IX veka razvija se Moravsko kraljevstvo sa centrom u Njitri. Knez Pribina osveštao je prvu hrišćansku crkvu na slovačkoj teritoriji oko 828. godine.

Moravsko kraljevstvo bilo je prva značajna slovenska država i temelj slovačkog identiteta. Pod knezom Rastislavom (846–870), Moravci se više puta bune protiv istočnih Franaka. Vizantijski sveštenici Ćirilo i Metodije doneli su pismo i bogoslužbeni jezik radi suprotstavljanja germanskom uticaju. Pod Svatoplukom I (871–894), carstvo je dostiglo najveći obim — obuhvatajući ne samo Moravsku i Slovačku, već i delove Mađarske, Austrije, Poljske, Češke i Lužice.

Posle Svatoplukove smrti 894. godine, Velika Moravska je oslabila unutrašnjim sukobima i mađarskim napadima. Do X veka teritorija današnje Slovačke postala je deo mađarske države. Arheološki nalazi potvrđuju uništenje i obnavljanje sakralnih objekata tog doba.

X vek je bio prekretnica u etnogenezi Slovaka. Pad Velike Morave i političke promene ubrzale su formiranje posebne nacije. U tom periodu slovački jezik počinje da se odvaja od praslovenskog.

Tokom srednjeg veka Slovačka je bila deo Kraljevine Ugarske, a kasnije pod Habzburgovcima. Posle pada Osmanskog carstva oko 1700. godine, mnogi Slovaci se naseljavaju u opustošene delove obnovljene Ugarske.

Krajem XIX veka dolazi do velikog siromaštva i emigracije — više od 1,5 miliona Slovaka odlazi u Severnu Ameriku.

Posle Prvog svetskog rata, 1918. godine, formirana je Čehoslovačka, u čiji sastav je ušla i Slovačka. Između 1939. i 1945. postojala je klerofašistička marionetska država pod nemačkim pokroviteljstvom.

Nakon Drugog svetskog rata Čehoslovačka je obnovljena, ali 1948. postaje komunistička država u okviru Istočnog bloka. Praško proleće 1968. godine ugušeno je intervencijom Varšavskog pakta. Komunizam je mirno okončan 1989. godine Plišanom revolucijom, a 1. januara 1993. Slovačka postaje nezavisna država, u procesu poznatom kao Plišani razvod.

(Nastaviće se)