-800x400-rez.jpg)
PRIREDIO: Igor Rems
Ko su Bugari?
(Prema britanskim izvorima)
U prethodnom tekstu na ovu temu koristio sam nemačke izvore, koji se u značajnoj meri podudaraju sa bugarskim. U ovom tekstu koristim britanske.
Neandertalski ostaci koji datiraju iz perioda pre oko 150.000 godina, odnosno iz srednjeg paleolita, predstavljaju jedne od najranijih tragova ljudske aktivnosti na teritoriji današnje Bugarske. Ostaci Homo sapiensa pronađeni tamo datiraju na oko 47.000 godina pre nove ere. Ovaj nalaz označava najraniji dolazak modernog čoveka u Evropu.
Karanovska kultura (Karani – veliko pleme koje je naseljavalo područje današnjih Rodopa) vremenom se pomerala ka severozapadu. Neki istraživači zastupaju tezu da su oni osnovali svoju državu na prostoru današnje Slovenije. Ta država se zvala Karantanija i ulazila je u Samovo carstvo, o kojem je već bilo reči. Interesantno je da neki autori smatraju da su Aleksandar Makedonski i Makedonci bili jedan ogranak ovog izuzetnog i moćnog plemena. Takođe je zanimljivo da se na našim prostorima susreću brojna znamenita prezimena koja u svojoj osnovi imaju naziv Karan. Ako bismo sledili Jungovu misao da u ovom svetu ne postoje slučajnosti, onda je lako prepoznati Božji rukopis (prim. autora).
Karanovska kultura nastala je oko 6.500. godine pre nove ere i predstavlja jedno od nekoliko neolitskih društava u regionu koje je napredovalo zahvaljujući poljoprivredi. Varnenskoj kulturi iz bakarnog doba (peti milenijum pre nove ere) pripisuje se izum metalurgije zlata. Blago Varnenske nekropole sadrži najstariji zlatni nakit na svetu, star preko 6.000 godina. Taj nalaz je od izuzetnog značaja za razumevanje društvene hijerarhije i stratifikacije u najranijim evropskim društvima.
Tračani, jedna od tri glavne predačke grupe modernih Bugara, pojavili su se na Balkanskom poluostrvu neko vreme pre XII veka pre nove ere. Tračani su se istakli u metalurgiji i dali Grcima Orfejev i Dionizijski kult, ali su ostali plemenski organizovani i bez jedinstvene države. (Da li je slučajno što se njihova pojava poklapa sa padom Troje, gde su Tračani bili trojanski saveznici? Prim. autora.)
Persijsko Ahemenidsko carstvo osvojilo je delove današnje istočne Bugarske u 6. veku pre nove ere i zadržalo kontrolu nad regionom do 479. godine pre nove ere. Ta invazija poslužila je kao katalizator za tračko ujedinjenje — većina plemena ujedinila se pod kraljem Teresom i formirala Odrisko kraljevstvo 470-ih godina pre nove ere. Oslabio ga je i vazalizovao Filip II Makedonski 341. godine pre nove ere. Kelti ga napadaju u 3. veku, a 45. godine nove ere područje postaje rimska provincija.
Do kraja 1. veka nove ere rimska uprava je uspostavljena na celom Balkanskom poluostrvu, a hrišćanstvo se počelo širiti u regionu oko 4. veka. Gotsku Bibliju, prvu knjigu na germanskom jeziku, stvorio je gotski biskup Ulfilas na području današnje severne Bugarske oko 381. godine.
Nakon pada Rima 476. godine, region dolazi pod vizantijsku kontrolu. Vizantinci, opterećeni dugotrajnim ratovima protiv Persije, nisu mogli da brane svoje balkanske teritorije od varvarskih upada, što je omogućilo Slovenima (britanski izvori, kao i većina zapadnih, ne imenuju konkretno narod, već koriste izraz Sloveni – prim. autora) da uđu na Balkan kao pljačkaši, prvenstveno kroz područje između Dunava i Balkanskih planina, poznato kao Mezija.
Postepeno, unutrašnjost poluostrva postaje zemlja Južnih Slovena, koji su živeli u demokratskim zajednicama. Sloveni su asimilovali delimično helenizovane, romanizovane i gotizovane Tračane u ruralnim područjima. U svim hronikama tog doba koje govore o prelasku „Slovena“ preko Dunava i njihovom naseljavanju gradova poput Plovdiva nema nijednog zapisa o ratovanju sa lokalnim stanovništvom. Naseljavanje je bilo mirno — što ukazuje da je između starosedelaca i tek pridošlih „Slovena“ verovatno postojala neka veza: krvna ili jezička. Jer, ko bi dozvolio da neko strano pleme uđe u njegov životni prostor bez otpora? (prim. autora)
Nedugo nakon slovenskog upada, Mezija je ponovo napadnuta, ovog puta od strane Bugara pod kanom Asparuhom. Njihova horda predstavljala je ostatak Stare Velike Bugarske — izumrle plemenske konfederacije koja se nalazila severno od Crnog mora, na teritoriji današnje Ukrajine i južne Rusije. Asparuh je napao vizantijske teritorije u Meziji i osvojio slovenska plemena 680. godine. Mirovni sporazum sa Vizantijom potpisan je 681. godine, čime je osnovano Prvo bugarsko carstvo.
Manjinski Bugari činili su blisku vladajuću kastu. Nasledni vladari su tokom 8. i 9. veka jačali državu. Kan Krum je uveo pisani zakonik i porazio vizantijsku vojsku u bici kod Pliske, u kojoj je poginuo vizantijski car Nikifor I.
Boris I je ukinuo paganizam i uveo istočnopravoslavno hrišćanstvo 864. godine. Ubrzo je usledilo vizantijsko priznanje bugarske crkve i usvajanje ćirilice, razvijene u prestonici Preslavu.
Zajednički jezik, vera i pismo ojačali su centralnu vlast i postepeno spojili Slovene i Bugare u jedinstven narod koji govori jednim slovenskim jezikom.
Zlatno doba Bugarske započelo je tokom 34-godišnje vladavine Simeona Velikog, koji je nadgledao najveće teritorijalno širenje države. Književnost na starobugarskom jeziku brzo se proširila severno od Bugarske i postala lingua franca Balkana i istočne Evrope. Politička, kulturna i duhovna moć Bugarske u vreme Krumove dinastije pretvorila ju je u jednu od tri evropske supersile toga doba, pored Vizantije i Karolinškog carstva Franaka.
Posle Simeonove smrti, carstvo slabi usled ratova sa Mađarima i Pečenjezima i širenja bogumilstva. Njegov naslednik Petar I postiže mirovni sporazum sa Vizantijom — koja ga priznaje za cara Bugarske, a bugarsku crkvu za nezavisnu patrijaršiju, uz godišnji danak i dinastički brak. Ovo donosi četiri decenije mira, ekonomskog prosperiteta i kulturnog razvoja.
Preslav je pao 971. godine pod vizantijsku vojsku nakon ruskih i vizantijskih invazija. Carstvo se kratko oporavilo pod Samuilom, ali ga je vizantijski car Vasilije II slomio u bici kod Ključa 1014. godine. Samuil je ubrzo preminuo, a do 1018. godine Vizantija je potpuno osvojila Prvo bugarsko carstvo.
Drugo bugarsko carstvo
Posle smrti Vasilija II, u Vizantiji izbijaju unutrašnji sukobi i niz neuspešnih pobuna, među kojima se ističe ona Petra Deljana. Posle katastrofalnog poraza kod Mancikerta i Krstaških ratova, vizantijska vlast na Balkanu slabi.
Godine 1185. bugarski plemići iz dinastije Asen, Ivan Asen I i Petar IV, organizuju ustanak i uspevaju da obnove bugarsku državu. Osnivaju Drugo bugarsko carstvo sa prestonicom u Trnovu.
Car Kalojan, treći iz Asenove dinastije, proširuje vlast na Beograd i Ohrid. Priznaje duhovnu supremaciju pape i prima kraljevsku krunu. Carstvo dostiže vrhunac pod Ivanom Asenom II (1218–1241), kada se granice šire do obala Albanije, Srbije i Epira, a trgovina i kultura cvetaju. Tokom njegove vladavine dolazi i do udaljavanja od Rima u verskim pitanjima.
Dinastija Asen izumire 1257. godine. Slede unutrašnji sukobi i napadi Vizantije i Mađarske, što omogućava Mongolima da uspostave vlast nad oslabljenom Bugarskom.
Godine 1277. svinjar Ivajlo predvodi veliku seljačku pobunu, proteruje Mongole i nakratko postaje car. Njega 1280. godine svrgavaju feudalci, a njihovi međusobni sukobi dovode do raspada carstva na manje oblasti — Vidinsko i Trnovsko carstvo i Dobrudžansku despotovinu.
Ovi oslabljeni ostaci postaju lak plen za novu silu koja dolazi sa jugoistoka — Osmanske Turke.
Uprkos političkoj slabosti, 14. vek u Bugarskoj obeležen je kulturnim preporodom, poznatim kao „Drugo zlatno doba“. Bugarska arhitektura, umetnost i književnost proširile su se van granica zemlje — u Srbiju, Vlašku, Moldaviju i ruske kneževine, snažno utičući na celokupnu slovensku kulturu.
(Na slici:Kan Kubrat, ujedinitelj, sa svojim sinovima)
